Αναγκαιότητα, αποτελεσματικότητα, πιθανές επιπλοκές και βλάβες.
Μετά την Αντζελίνα Τζολί που ήταν η πρώτη celebrity που μίλησε ανοικτά για την απόφασή της να προχωρήσει σε προληπτική μαστεκτομή, όλο και περισσότερες γυναίκες επιλέγουν πλέον, αν όχι να ακολουθήσουν, τουλάχιστον να διερευνήσουν τη δυνατότητα αυτή ώστε να μειώσουν τις πιθανότητες εμφάνισης καρκίνου του μαστού. Μία από αυτές ήταν και η γνωστή influencer και Instagrammer Σοφία Φυρού, η οποία συγκλόνισε με τη μαρτυρία της αναφορικά με την μαστεκτομή στην οποία υποβλήθηκε λόγω μεγάλης πιθανότητας να νοσήσει από καρκίνο του μαστού.
«Έχοντας πλέον ξεπεράσει την πιο δύσκολη κατάσταση της ζωής μου, νιώθω πως ήρθε η ώρα να την μοιραστώ μαζί σας με σκοπό την αφύπνιση!
Πριν από ένα χρόνο, αποφάσισα να κάνω επέμβαση ανόρθωσης στήθους. Ο γιατρός μου, κ. Μαστοράκος, λαμβάνοντας υπόψη το ιστορικό μου (η μητέρα μου είχε νοσήσει με καρκίνο του μαστού στα 39της), μου πρότεινε να κάνω γονιδιακό έλεγχο.
Τα αποτελέσματα ήταν αυτά που φοβόμουν: είχα το γονίδιο και οι πιθανότητες να νοσήσω ξεπερνούσαν το 85%. Σάστισα, φοβήθηκα, και αγχώθηκα, μα όταν σκέφτηκα το παιδί και την οικογένεια μου η απόφαση ήταν ξεκάθαρη: Προληπτική μαστεκτομή…», ανέφερε, μεταξύ άλλων, η Σοφία Φυρού στη σχετική ανάρτησή της.
Μπορεί, όμως, να χρησιμοποιηθεί η χειρουργική επέμβαση για να μειωθεί ο κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου του μαστού;
Ναι. Σύμφωνα με το Εθνικό Αντικαρκινικό Ινστιτούτο των ΗΠΑ, η χειρουργική επέμβαση μείωσης του κινδύνου (που ονομάζεται επίσης προφυλακτική ή προληπτική μαστεκτομή) μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού σε άτομα που διατρέχουν πολύ υψηλό κίνδυνο, όπως οι γυναίκες που φέρουν μια επιβλαβή μετάλλαξη σε ένα από τα γονίδια ευαισθησίας στον καρκίνο του μαστού, όπως είναι τα BRCA1, BRCA2, TP53 ή PTEN.
Ο κύριος τύπος χειρουργικής επέμβασης για τη μείωση του κινδύνου καρκίνου του μαστού είναι η αφαίρεση και των δύο μαστών, που ονομάζεται αμφοτερόπλευρη (διπλή) μαστεκτομή μείωσης του κινδύνου (ή αμφοτερόπλευρη προφυλακτική μαστεκτομή). Η χειρουργική επέμβαση μπορεί να είναι ολική μαστεκτομή, κατά την οποία αφαιρούνται η θηλή και η θηλαία άλως, ή μαστεκτομή με διατήρηση θηλής, κατά την οποία διατηρούνται η θηλή και η θηλαία άλως. Η ολική μαστεκτομή μπορεί να διασφαλίσει ελαφρώς μεγαλύτερη μείωση του κινδύνου, ενώ η μαστεκτομή με διατήρηση της θηλής επιτρέπει πιο φυσικούς μαστούς μετά τη χειρουργική επέμβαση αποκατάστασης του μαστού.
Ένας δεύτερος τύπος χειρουργικής επέμβασης μείωσης του κινδύνου είναι η αφαίρεση και των δύο ωοθηκών (αμφοτερόπλευρη προφυλακτική ωοθηκεκτομή) ή των ωοθηκών και των σαλπίγγων (αμφοτερόπλευρη προφυλακτική σαλπιγγο-ωοθηκεκτομή, που ονομάζεται επίσης σαλπιγγο-ωοθηκεκτομή μείωσης του κινδύνου). Αυτή η χειρουργική επέμβαση χρησιμοποιείται συχνά για τη μείωση του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου των ωοθηκών και των σαλπίγγων σε άτομα που διατρέχουν υψηλό κίνδυνο για τη νόσο λόγω κληρονομικών επιβλαβών αλλαγών στα γονίδια BRCA1, BRCA2 και σε διάφορα άλλα γονίδια. Ορισμένες μελέτες έχουν υποδείξει ότι η σαλπιγγο-ωοθηκεκτομή μειώνει επίσης τον κίνδυνο καρκίνου του μαστού σε γυναίκες υψηλού κινδύνου, αλλά άλλες μελέτες δεν έχουν δείξει τέτοια μείωση.
Πόσο αποτελεσματική είναι η προληπτική μαστεκτομή;
Έχει αποδειχθεί ότι η αμφίπλευρη προληπτική μαστεκτομή μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού κατά τουλάχιστον 95% σε γυναίκες που έχουν μια επιβλαβή (νοσογόνο) παραλλαγή στο γονίδιο BRCA1 ή στο γονίδιο BRCA2 και έως και 90% σε γυναίκες με ισχυρό οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του μαστού. (Είναι σημαντικό να έχετε κατά νου ότι η μαστεκτομή δεν είναι 100% αποτελεσματική στη μείωση του κινδύνου, επειδή είναι αδύνατο να αφαιρεθεί όλος ο ιστός του μαστού που μπορεί να κινδυνεύει να γίνει καρκινικός στο μέλλον).
Ποιοι πρέπει να εξετάσουν το ενδεχόμενο να υποβληθούν σε χειρουργική επέμβαση για να μειώσουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού;
Οι γυναίκες που είναι γνωστό ότι έχουν κληρονομήσει μια επιβλαβή μετάλλαξη που αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού μπορούν να εξετάσουν το ενδεχόμενο διπλής μαστεκτομής για τη μείωση του κινδύνου.
Οι γυναίκες που έχουν υψηλό κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού αλλά δεν είναι γνωστό ότι έχουν κληρονομήσει επιβλαβή μετάλλαξη μπορεί να θέλουν να συζητήσουν με τους γιατρούς τους τα πιθανά οφέλη και τις πιθανές βλάβες που μπορεί να έχει η προληπτική μαστεκτομή στην περίπτωσή τους. Στα άτομα αυτά περιλαμβάνονται όσες έχουν πλειομορφικό λοβιακό καρκίνωμα in situ (PLCIS) καθώς και ισχυρό οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του μαστού και όσες έχουν υποβληθεί σε ακτινοθεραπεία στον θώρακα (συμπεριλαμβανομένων των μαστών) πριν από την ηλικία των 30 ετών.
Μπορεί ένα άτομο να υποβληθεί σε χειρουργική επέμβαση μείωσης του κινδύνου εάν έχει ήδη διαγνωστεί με καρκίνο του μαστού;
Ναι. Ορισμένα άτομα που έχουν διαγνωστεί με καρκίνο στον ένα μαστό, ιδίως εκείνα που είναι γνωστό ότι διατρέχουν πολύ υψηλό κίνδυνο, μπορεί να εξετάσουν το ενδεχόμενο να αφαιρέσουν και τον άλλο μαστό, ακόμη και αν δεν υπάρχουν ενδείξεις καρκίνου στον εν λόγω μαστό. Η αφαίρεση του αντίπλευρου μαστού κατά τη διάρκεια της χειρουργικής επέμβασης για τον καρκίνο του μαστού (γνωστή ως ετερόπλευρη προληπτική μαστεκτομή) μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού στον εν λόγω μαστό.
Ωστόσο, οι γιατροί συχνά αποθαρρύνουν την ετερόπλευρη προληπτική μαστεκτομή για άτομα με καρκίνο στον ένα μαστό που δεν έχουν υψηλό κίνδυνο ανάπτυξης ετερόπλευρου καρκίνου του μαστού. Αυτό συμβαίνει επειδή ο κίνδυνος εμφάνισης άλλου καρκίνου του μαστού, είτε στον ίδιο είτε στον άλλο μαστό, είναι πολύ μικρός, ιδίως εάν η θεραπεία περιλάμβανε επικουρική χημειοθεραπεία ή ορμονοθεραπεία. Η ετερόπλευρη μαστεκτομή μπορεί επίσης να αυξήσει τον κίνδυνο επιπλοκών και θα μπορούσε να οδηγήσει σε καθυστερήσεις στη θεραπεία του γνωστού καρκίνου. Επιπλέον, τα μέχρι σήμερα στοιχεία δεν δείχνουν ότι η ετερόπλευρη προφυλακτική μαστεκτομή μειώνει τη θνησιμότητα.
Τα άτομα με επιβλαβή παραλλαγή BRCA που υποβάλλονται σε χειρουργική επέμβαση για τη θεραπεία του καρκίνου του μαστού μπορούν επίσης να εξετάσουν το ενδεχόμενο να υποβληθούν σε προληπτική σαλπιγγο-ωοθηκεκτομή για να βελτιώσουν τα μακροπρόθεσμα αποτελέσματά τους. Ο κίνδυνος θανάτου από οποιαδήποτε αιτία μετά από χειρουργική επέμβαση για τον καρκίνο του μαστού για ασθενείς με παραλλαγή BRCA μειώθηκε περισσότερο από το ήμισυ όταν υποβάλλονταν επίσης σε προφυλακτική σαλπιγγο-ωοθηκεκτομή. Η μείωση του κινδύνου ήταν μεγαλύτερη για τις ασθενείς με επιβλαβή παραλλαγή στο BRCA1 παρά για τις ασθενείς με επιβλαβή παραλλαγή στο BRCA2.
Ποιες είναι οι πιθανές βλάβες των χειρουργικών επεμβάσεων μείωσης του κινδύνου;
Όπως συμβαίνει με κάθε άλλη σημαντική χειρουργική επέμβαση, η αμφοτερόπλευρη προφυλακτική μαστεκτομή και η αμφοτερόπλευρη προφυλακτική σαλπιγγο-ωοθηκεκτομή έχουν πιθανές επιπλοκές ή βλάβες, όπως αιμορραγία ή λοίμωξη. Επίσης, και οι δύο χειρουργικές επεμβάσεις είναι μη αναστρέψιμες.
Η αφαίρεση του μαστού μπορεί επίσης να επηρεάσει την ψυχολογική ευεξία λόγω της αλλαγής της εικόνας του σώματος και της απώλειας των φυσιολογικών λειτουργιών του μαστού. Παρόλο που οι περισσότεροι άνθρωποι που επιλέγουν να υποβληθούν σε αυτή τη χειρουργική επέμβαση είναι ικανοποιημένοι με την απόφασή τους, μπορεί να εξακολουθούν να βιώνουν άγχος και ανησυχίες σχετικά με την εικόνα του σώματος. Τα άτομα που υποβάλλονται σε ολική μαστεκτομή χάνουν την αίσθηση της θηλής, γεγονός που μπορεί να εμποδίσει τη σεξουαλική διέγερση.
Η ξαφνική πτώση της παραγωγής οιστρογόνων που προκαλείται από την αμφοτερόπλευρη προφυλακτική σαλπιγγο-ωοθηκεκτομή προκαλεί πρόωρη εμμηνόπαυση (αυτό ονομάζεται επίσης χειρουργική εμμηνόπαυση). Η απότομη έναρξη των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης, συμπεριλαμβανομένων των εξάψεων, της αϋπνίας, του άγχους και της κατάθλιψης, μπορεί να είναι οδυνηρή.
Τα άτομα που παρουσιάζουν σοβαρά συμπτώματα εμμηνόπαυσης μετά από διμερή προφυλακτική σαλπιγγο-ωοθηκεκτομή μπορούν να εξετάσουν το ενδεχόμενο να χρησιμοποιήσουν βραχυπρόθεσμη εμμηνοπαυσιακή ορμονοθεραπεία μετά τη χειρουργική επέμβαση για την ανακούφιση αυτών των συμπτωμάτων.
Τι μπορεί να κάνει μια γυναίκα που διατρέχει πολύ υψηλό κίνδυνο καρκίνου του μαστού, εάν δεν θέλει να υποβληθεί σε χειρουργική επέμβαση μείωσης του κινδύνου;
Οι επιλογές για ορισμένα άτομα που διατρέχουν πολύ υψηλό κίνδυνο για καρκίνο του μαστού (ή για ετερόπλευρο καρκίνο του μαστού, εάν έχουν υποβληθεί προηγουμένως σε θεραπεία για καρκίνο του μαστού) και επιθυμούν να αποφύγουν τη χειρουργική επέμβαση μείωσης του κινδύνου περιλαμβάνουν:
- Πιο συχνή εξέταση για καρκίνο του μαστού. Για παράδειγμα, μπορεί να κάνουν μαστογραφία και μαγνητική τομογραφία (MRI) κάθε χρόνο -με τις εξετάσεις αυτές να κλιμακώνονται έτσι ώστε οι μαστοί να απεικονίζονται κάθε 6 μήνες- καθώς και κλινικές εξετάσεις μαστού που διενεργούνται τακτικά από επαγγελματία υγείας.
- Φάρμακα που μειώνουν τον κίνδυνο (μερικές φορές αποκαλούνται χημειοπροφύλαξη). Ωστόσο, δεν είναι ακόμη σαφές εάν τα φάρμακα αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την πρόληψη του καρκίνου του μαστού σε γυναίκες με κληρονομικές επιβλαβείς μεταλλάξεις στα γονίδια BRCA1, BRCA2 ή άλλα γονίδια που σχετίζονται με τον κίνδυνο καρκίνου του μαστού.
Τι μπορούν να κάνουν τα άτομα με πολύ υψηλό κίνδυνο καρκίνου των ωοθηκών για να μειώσουν τον κίνδυνο;
Η μείωση του κινδύνου με σαλπιγγο-ωοθηκεκτομή μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου των ωοθηκών και αποτελεί την πιο αποτελεσματική προσέγγιση. Ωστόσο, έχει σοβαρές παρενέργειες, όπως η πρόκληση πρόωρης εμμηνόπαυσης σε προεμμηνοπαυσιακές γυναίκες. Δεδομένου ότι πολλοί καρκίνοι των ωοθηκών πιστεύεται ότι ξεκινούν από τις σάλπιγγες, οι ερευνητές διερευνούν τη χρήση μόνο της σαλπιγγεκτομής για να δουν αν αυτή μειώνει επίσης τον κίνδυνο καρκίνου των ωοθηκών, ενώ γλιτώνει τις γυναίκες από την πρόωρη εμμηνόπαυση. Ωστόσο, αυτό δεν αποτελεί ακόμη επιλογή στην κλινική πρακτική.
Μια άλλη πιθανή επιλογή είναι η χρήση αντισυλληπτικών από το στόμα. Μελέτες έχουν δείξει σταθερά ότι οι γυναίκες που έχουν πάρει κάποια στιγμή αντισυλληπτικά από το στόμα έχουν 30% έως 50% χαμηλότερο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου των ωοθηκών από ό,τι οι γυναίκες που δεν έχουν χρησιμοποιήσει ποτέ αντισυλληπτικά από το στόμα. Μείωση του κινδύνου καρκίνου των ωοθηκών με τη χρήση αντισυλληπτικών από το στόμα έχει παρατηρηθεί όχι μόνο μεταξύ των γυναικών γενικά αλλά και μεταξύ των γυναικών που φέρουν μια επιβλαβή παραλλαγή στο γονίδιο BRCA1 ή BRCA2 (23-25).
Αυτά τα φάρμακα που περιέχουν ορμόνες πιστεύεται ότι μειώνουν τον κίνδυνο καρκίνου των ωοθηκών μέσω της αποτροπής της ωορρηξίας, η οποία μειώνει την έκθεση στις φυσικές γυναικείες ορμόνες που τροφοδοτούν την ανάπτυξη των καρκινικών κυττάρων των ωοθηκών.
Σε ποιον πρέπει να μιλήσει κανείς όταν σκέφτεται να κάνει χειρουργική επέμβαση για να μειώσει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού;
Εάν κάποιος έχει έντονο οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του μαστού, καρκίνου των ωοθηκών ή και των δύο, αυτός και άλλα μέλη της οικογένειάς του θα πρέπει να μιλήσουν με έναν γενετικό σύμβουλο για να κατανοήσουν εάν πραγματικά διατρέχουν πολύ υψηλό κίνδυνο (αν δηλαδή είναι πιθανό να έχουν μια επιβλαβή παραλλαγή στο BRCA1, BRCA2 ή σε άλλο γονίδιο που συνδέεται με τον καρκίνο του μαστού). Ο γενετικός σύμβουλος μπορεί να επανεξετάσει τους κινδύνους της οικογένειας για νόσο και να βοηθήσει τα μέλη της οικογένειας να κάνουν γενετικές εξετάσεις για επιβλαβείς μεταβολές σε γονίδια που προδιαθέτουν για καρκίνο, εάν είναι απαραίτητο.
Η απόφαση για οποιαδήποτε χειρουργική επέμβαση για τη μείωση του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου του μαστού είναι σημαντική. Κάποια που διατρέχει υψηλό κίνδυνο καρκίνου του μαστού μπορεί να επιθυμεί να λάβει μια δεύτερη γνώμη σχετικά με τη χειρουργική επέμβαση μείωσης του κινδύνου, καθώς και σχετικά με τις εναλλακτικές λύσεις.
Ένα άτομο που εξετάζει το ενδεχόμενο να προχωρήσει σε προληπτική μαστεκτομή μπορεί επίσης να θέλει να μιλήσει με έναν χειρουργό μαστού και έναν χειρουργό που ειδικεύεται στην αποκατάσταση του μαστού. Όμως κι άλλοι επαγγελματίες υγείας, συμπεριλαμβανομένων ειδικών στην υγεία των μαστών, κοινωνικών λειτουργών, κλινικών ψυχολόγων ή ψυχιάτρων για τον καρκίνο, μπορούν επίσης να βοηθήσουν τη γυναίκα να εξετάσει τις επιλογές της για τη μείωση του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου του μαστού.
