Πρωτοφανές και πολύπλευρο σοκ μπορεί να προκαλέσει στην ελληνική οικονομία η αναθεώρηση της Ευρωπαϊκής Φορολογικής Οδηγίας Καπνού (TED), προκαλώντας αύξηση έως 570% στις τελικές τιμές των καπνικών προϊόντων, δραστική μείωση της κατανάλωσης νόμιμων προϊόντων με έξαρση του λαθρεμπορίου τσιγάρων και σοβαρό πλήγμα στην ελληνική παραγωγή και τις εξαγωγές καπνού, αλλά και στα δημόσια έσοδα.
Σύμφωνα με ανάλυση του ΚΕΠΕ, η σχεδιαζόμενη αναθεώρηση της TEDαναμένεται να επιφέρει σημαντικές επιπτώσεις στην ελληνική οικονομία, ιδίως όσον αφορά την αγορά των καπνικών προϊόντων. Οι προτεινόμενες αλλαγές, που περιλαμβάνουν τη μετάβαση από φορολόγηση βάσει βάρους σε φορολόγηση ανά τεμάχιο για τα θερμαινόμενα προϊόντα καπνού, εκτιμάται ότι θα οδηγήσουν σε μεγάλη αύξηση της φορολογικής επιβάρυνσης, επηρεάζοντας τόσο την κατανάλωση όσο και τα δημόσια έσοδα στην Ελλάδα.
Ειδικότερα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει σημαντική αλλαγή στον τρόπο φορολόγησης των προϊόντων καπνού, από το βάρος του καπνού σε φορολόγηση ανά τεμάχιο. Αυτή η αλλαγή αναμένεται να προκαλέσει σημαντική αύξηση της φορολογικής επιβάρυνσης, ειδικά στις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου και της Ανατολής, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας.
Για να αποτυπωθούν οι πιθανές επιπτώσεις, το ΚΕΠΕ δημιούργησε σενάρια προσομοίωσης με βάση τις ελαστικότητες τιμής των καπνικών προϊόντων, οι οποίες κυμαίνονται μεταξύ -0,4 και -1,2. Αυτό σημαίνει ότι μια αύξηση 1% στην τιμή μπορεί να οδηγήσει σε μείωση της κατανάλωσης κατά 0,4% έως 1,2%.
Στο πλαίσιο αυτών των σεναρίων, η αύξηση της τελικής τιμής ενός πακέτου τσιγάρων μπορεί να κυμανθεί από περίπου 42% (στο πιο συντηρητικό σενάριο) έως 570% (στο πιο απαισιόδοξο σενάριο). Αντίστοιχα, οι Ειδικοί Φόροι Κατανάλωσης (ΕΦΚ) μπορούν να αυξηθούν από 51% έως 701%.
Αυτές οι αυξήσεις, με τη σειρά τους, αναμένεται να προκαλέσουν μείωση της κατανάλωσης, η οποία, στα σενάρια προσομοίωσης, κυμαίνεται από 13% (στο πιο συντηρητικό σενάριο) και μπορεί να φτάσει έως και το 90% (στο πιο απαισιόδοξο).
Αυτά τα σενάρια δείχνουν ότι όσο πιο μεγάλη είναι η αύξηση της τελικής τιμής, τόσο πιο ελαστική τείνει να γίνεται η ζήτηση, καθώς οι καταναλωτές στρέφονται προς φθηνότερα, μη νόμιμα προϊόντα. Η μείωση της κατανάλωσης σε διψήφια ποσοστά αναδεικνύει τον κίνδυνο σημαντικής συρρίκνωσης της νόμιμης αγοράς.
Επιπτώσεις στα φορολογικά έσοδα
Η αλλαγή στη φορολογική πολιτική θα επηρεάσει καταλυτικά τα δημόσια έσοδα. Τα προϊόντα καπνού αποτελούν τη δεύτερη σημαντικότερη πηγή εσόδων από ΕΦΚ για την Ελλάδα, συνεισφέροντας περίπου το 32% των συνολικών εσόδων από ΕΦΚ το 2024, με έσοδα που ξεπερνούν τα 2 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως από το 2013.
Η ανάλυση του ΚΕΠΕ δείχνει ότι:
- Όταν η ζήτηση είναι ανελαστική (ελαστικότητα -0,4 ή -0,6), η αύξηση των εσόδων από ΕΦΚ μπορεί να είναι σημαντική, κυμαινόμενη από 47,5% στο ηπιότερο σενάριο, έως και πάνω από τριπλασιασμό στο πιο δυσμενές.
- Στην περίπτωση μοναδιαίας ελαστικότητας (1), οι αυξήσεις των εσόδων παραμένουν θετικές, περίπου 7% έως 20% ανάλογα με το σενάριο.
- Ωστόσο, όταν η ζήτηση είναι ελαστική (-1,2), οι προσομοιώσεις δείχνουν πιθανή μείωση των εσόδων από 0,2% στο πιο ήπιο σενάριο, έως 18% στο πιο δυσμενές.
- Η αύξηση του ΕΦΚ μπορεί επίσης να επηρεάσει τα έσοδα του ΦΠΑ, καθώς ο ΦΠΑ 24% επιβάλλεται και στον ΕΦΚ («φόρος στον φόρο»).
Απειλή για τα νόμιμα προϊόντα και τη δημόσια υγεία
Μια απότομη αύξηση της φορολογίας χωρίς ισχυρούς ελεγκτικούς μηχανισμούς μπορεί να ενισχύσει το παράνομο εμπόριο, όπως έχει δείξει η ιστορική εμπειρία της Ελλάδας. Το 2009, το παράνομο εμπόριο αντιστοιχούσε μόλις στο 3% της αγοράς, αλλά η απότομη αύξηση των φόρων έως το 2013 το εκτόξευσε στο 24-25%.
Η Ελλάδα, λόγω της γεωγραφικής της θέσης και των εκτεταμένων συνόρων, είναι ιδιαίτερα ευάλωτη στο φαινόμενο του λαθρεμπορίου. Το 2024, το ποσοστό των παράνομων τσιγάρων στην Ελλάδα εκτιμήθηκε στο 17,5% της συνολικής κατανάλωσης, με δημοσιονομικές απώλειες ύψους 438 εκατ. ευρώ.
Η προτεινόμενη αναθεώρηση της TED και η απότομη αύξηση της φορολογίας θέτουν σε κίνδυνο την πρόοδο που έχει σημειωθεί στην καταπολέμηση του λαθρεμπορίου, τονίζεται στην ανάλυση. Η στροφή των καταναλωτών σε λαθραία προϊόντα μπορεί να υπονομεύσει τους υγειονομικούς στόχους, καθώς τα προϊόντα αυτά είναι αμφίβολης ποιότητας και μπορούν να επιβαρύνουν περαιτέρω την υγεία των χρηστών.
Στρατηγική πρόκληση πολιτικής
Οι αναλυτές του ΚΕΠΕ συνιστούν στην κυβέρνηση να αντιμετωπίσει τη διαπραγμάτευση για την TED ως μια στρατηγική πρόκληση πολιτικής, δίνοντας ιδιαίτερη βαρύτητα στη σχετική διαπραγμάτευση. Όπως τονίζουν,
- Η Ελλάδα, ως κράτος με συνδυασμένα χαρακτηριστικά παραγωγής, εξαγωγών και φορολογικής ευαισθησίας, οφείλει να αντιμετωπίσει την υπό αναθεώρηση Οδηγία TED όχι ως τεχνική προσαρμογή, αλλά ως στρατηγική πρόκληση πολιτικής. Το εθνικό συμφέρον επιτάσσει τεκμηριωμένη εκπροσώπηση στους ευρωπαϊκούς θεσμούς -ενδεχομένως με ευρωπαϊκές χώρες με κοινά σημεία με την Ελλάδα- και προληπτικά μέτρα διαχείρισης των κινδύνων στην εγχώρια αγορά.
- Η αποτυχία να εφαρμοστεί μια ισορροπημένη και δίκαιη φορολογική προσέγγιση (βλ. το δυσμενέστατο σενάριο στις πραγματοποιηθείσες προσομοιώσεις), σε συνδυασμό με μη αποτελεσματικούς ελέγχους στο εμπόριο λαθραίων προϊόντων καπνού, μπορεί να αναστρέψει τα θετικά βήματα που έχουν σημειωθεί τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα τόσο σε δημοσιονομικό επίπεδο όσο και στη μείωση του λαθρεμπορίου καπνικών προϊόντων.
