ο «αθόρυβος» συγκάτοικός μας, που εξελίχθηκε στον πιο ισχυρό μας αντίπαλο

Ο χρυσίζων στραφυλόκοκκος (staphylococcus aureus) κατοικεί αθόρυβα στη μύτη ή στο δέρμα του ενός στους τρεις (1 στους 3) ανθρώπους, ο οποίος μπορεί, όμως, να μην εμφανίζει κανένα σύμπτωμα. Είναι ένα μικρόβιο που συνήθως ζει ειρηνικά μαζί μας. Μέχρι να βρει τρόπο να εισβάλλει βαθύτερα στον οργανισμό μας –με αφορμή ένα κόψιμο, ένα χειρουργικό τραύμα, ή έναν καθετήρα-, οπότε στην περίπτωση αυτή μπορεί να γίνει ακόμη και «δολοφόνος».

Οι λοιμώξεις που προκαλεί ο σταφυλόκοκκος μπορεί να ξεκινούν αθώα –ένα σπυράκι, ένα απόστημα– αλλά να εξελίσσονται σε σήψη, ενδοκαρδίτιδα ή νεκρωτική πνευμονία. Και το πιο ανησυχητικό; Πολλά στελέχη του, δεν σκοτώνονται πια από τα αντιβιοτικά.

MRSA: Ο σταφυλόκοκκος που δεν πεθαίνει

Το MRSA (Methicillin-Resistant Staphylococcus aureus) είναι η πιο ανησυχητική εκδοχή του σταφυλόκοκκου. Πρόκειται για ένα πολυανθεκτικό στέλεχος που έχει μάθει να επιβιώνει ακόμη κι απέναντι στα ισχυρότερα αντιβιοτικά που διαθέτουμε.

Σύμφωνα με τα δεδομένα του Global Burden of Disease, οι λοιμώξεις από ανθεκτικά βακτήρια όπως ο MRSA ευθύνονται για πάνω από 1,2 εκατομμύρια θανάτους το χρόνο, ενώ συνδέονται συνολικά με σχεδόν 5 εκατομμύρια μολύνσεις. Ο σταφυλόκοκκος βρίσκεται σταθερά στους πρώτους υπεύθυνους.

Τα νοσοκομεία είναι ο φυσικός του χώρος. Οι ασθενείς με καθετήρες, χειρουργικά τραύματα ή μειωμένη άμυνα είναι ιδανικοί στόχοι γι’ αυτόν. Αλλά και η ευρύτερη κοινότητα δεν πρέπει να αισθάνεται ασφαλής.

Τα τελευταία χρόνια, στελέχη MRSA κυκλοφορούν εκτός νοσοκομείων, προκαλώντας σοβαρές λοιμώξεις ακόμη και σε νέους, υγιείς ανθρώπους –συχνά με τη βοήθεια μιας τοξίνης που λέγεται Panton-Valentine Leukocidin (PVL) και μπορεί να οδηγήσει σε νεκρωτική πνευμονία.

Ο σταφυλόκοκκος (MRSA) στο μικροσκόπιο

Το μικρόβιο που μπορεί να σε βρει παντού

Ο σταφυλόκοκκος μεταδίδεται εύκολα με την επαφή. Ένα κοινό ξυραφάκι, μια πετσέτα, ένας πάγκος στο γυμναστήριο αρκούν.

Κινδυνεύουν περισσότερο:

• Άτομα με ανοιχτές πληγές ή δερματικές παθήσεις
• Αθλητές που μοιράζονται εξοπλισμό
• Χειρουργημένοι ή νοσηλευόμενοι ασθενείς
• Άτομα με χρόνια νοσήματα ή εξασθενημένο ανοσοποιητικό
• Και φυσικά, οι επαγγελματίες υγείας που έρχονται καθημερινά σε επαφή με ασθενείς και επιφάνειες που μπορεί να είναι μολυσμένες.

Όταν το αντιβιοτικό γίνεται άχρηστο όπλο

Ο σταφυλόκοκκος είναι ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα του πώς η κατάχρηση των αντιβιοτικών γύρισε μπούμερανγκ.

Επί δεκαετίες και σε παγκοσμιο επίπεδο, τα αντιβιοτικά συνταγογραφούνταν με ευκολία, ακόμη και χωρίς συγκεκριμένη διάγνωση. Το αποτέλεσμα είναι σήμερα στελέχη που δεν δείχνουν
καμία υποχώρηση, ακόμη και στα πιο ισχυρά όπλα της επιστήμης: τα τελευταίας γενιάς αντιβιοτικά. Η αντοχή τους μάλσιτα συνεχώς αυξάνεται και οι επιλογές των γιατρών για να σώσουν ανθρώπους, λιγοστεύουν.

Κάθε νέα λοίμωξη από MRSA σημαίνει νοσηλεία, απομόνωση και θεραπεία με «βαριά» φάρμακα που μπορεί να έχουν σοβαρές παρενέργειες.

Νέο εμβόλιο δίνει ελπίδες

Υπάρχει φως στο τούνελ; Κάποιο, ναι, λένε οι επιστήμονες, αλλά είναι ακόμη αμυδρό.

Το 2024, ο αμερικανικός FDA έδωσε πρόωρη έγκριση (fast track) σε ένα νέο εμβόλιο κατά του Staphylococcus aureus. Οι πρώτες κλινικές δοκιμές δείχνουν ελπιδοφόρα ανοσολογική απόκριση, αλλά η ιστορία μάς έχει διδάξει να κρατάμε μικρό καλάθι: προηγούμενα υποψήφια εμβόλια απέτυχαν στην πορεία.

Παράλληλα, οι επιστήμονες επαναφέρουν τους βακτηριοφάγους, ή απλά «φάγους» που τρώνε βακτήρια. Πρόκειται για μικροσκοπικά ιικά σωματίδια που μπορούν να στοχεύσουν επιλεκτικά ανθεκτικά στελέχη. Οι πρώτες εφαρμογές σε μεμονωμένες περιπτώσεις ασθενών είναι εντυπωσιακές, αλλά οι φάγοι παραμένουν στο στάδιο της πειραματικής θεραπείας.

Τι μπορούμε να κάνουμε εμείς

Η πρόληψη, όσο απλή κι αν ακούγεται, είναι το πιο αποτελεσματικό όπλο που διαθέτουμε. Θα πρέπει λοιπόν να ακολουθούμε τα εξής:

• Πλένουμε συχνά τα χέρια και δεν μοιραζόμαστε προσωπικά αντικείμενα.
• Καθαρίζουμε σωστά τις πληγές και τις καλύπτουμε.
• Δεν παίρνουμε αντιβιοτικά χωρίς ιατρική ένδειξη – ποτέ «προληπτικά».
• Σε περιβάλλοντα φροντίδας (νοσοκομεία, γηροκομεία) απαιτείται αυστηρή τήρηση των πρωτοκόλλων απολύμανσης.
• Κι αν υπάρχει ύποπτη ή επαναλαμβανόμενη λοίμωξη, το πιο έξυπνο που μπορεί να κάνει κανείς είναι μια καλλιέργεια. Ένα απλό επίχρισμα μπορεί να αποκαλύψει αν πρόκειται για MRSA και να οδηγήσει σε στοχευμένη θεραπεία.

Τέλος, θα πρέπει να ξέρουμε ότι σταφυλόκοκκος δεν είναι «νέος», ούτε «εξωτικός», αλλά οικείος. Κι αυτό είναι που τον κάνει εξαιρετικά επικίνδυνο.
Δεν έρχεται από την άλλη άκρη του κόσμου· βρίσκεται πάνω μας. Και όσο εμείς συνεχίζουμε να χρησιμοποιούμε αντιβιοτικά σαν καραμέλες, του δίνουμε απλώς περισσότερες ευκαιρίες να εξελιχθεί.

Οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι η αντοχή στα αντιβιοτικά μπορεί να είναι η επόμενη πραγματική πανδημία, κι όχι ιός, αλλά βακτήριο. Κι ο σταφυλόκοκκος ίσως αποδειχθεί ο πιο επίμονος αντίπαλος που δημιούργησε ποτέ ο ίδιος ο άνθρωπος.

Πηγές: CDC, WHO, The Lancet, FDA

Φωτογραφίες: iStock