Επιμέλεια: Αντώνης Ζήβας
Ο Κορνήλιος Καστοριάδης μπορεί να έφυγε από τη ζωή στις 26 Δεκεμβρίου του 1997, το έργο του όμως και κυρίως η κριτική του στο καπιταλιστικό σύστημα, παραμένουν καίρια και επίκαιρα μέχρι σήμερα.
Ο Έλληνας διαπρεπής φιλόσοφος, είχε καταγγείλει πολλές φόρες μέσα από τις αναλύσεις του τον καπιταλιστικό τρόπο οργάνωσης.
Στο βίντεο που ακολουθεί ο Κορνήλιος Καστοριάδης μιλά για τον καπιταλισμό ως ένα σύστημα που έχει απογυμνώσει την κοινωνία από θεμελιώδεις κοινωνικές αξίες και έχει εγκαθιδρύσει έναν ακραίο ατομικισμό. Συγκεκριμένα αναφέρει:
«Το σύστημα το καπιταλιστικό λέει ότι δεν υπάρχουν κοινωνικές αξίες κι ότι ο καθένας κάνει ό,τι θέλει. Αυτό είναι ο ατομικισμός: Το να προσπαθεί να κάνει ο καθένας ό,τι του κατεβαίνει στα όρια των νόμων, οι οποίοι πρέπει να είναι οι ελάχιστοι δυνατοί.
Ο καθένας κάνει ό,τι θέλει και στην πραγματικότητα τη σημερινή, η μόνη αξία που υπάρχει, είναι η ανάπτυξη της παραγωγής και της οικονομίας.
Αυτή η αφηρημένη φράση μεταφράζεται “κάντε ο καθένας όπως μπορείτε περισσότερα λεφτά, αρκεί να μην παραβιάζετε δήθεν τους νόμους”».
Στην οπτική του Καστοριάδη, ο καπιταλισμός προωθεί την ιδέα «ό,τι θέλει ο καθένας», όχι ως έκφραση ελευθερίας, αλλά ως άδεια για να επιδιώξει μόνο το προσωπικό όφελος, εντός ενός πλαισίου όπου οι νόμοι είναι οι ελάχιστοι αναγκαίοι. Αυτή η λογική, κατά τον φιλόσοφο, υποσκάπτει την κοινωνική συνοχή: η μόνη αξία που τελικά αναγνωρίζεται είναι η οικονομική — η παραγωγή, η ανάπτυξη, η μεγιστοποίηση του πλούτου.
Για τον Καστοριάδη, αυτός ο ατομικισμός δεν είναι αθώος: λειτουργεί ως μηχανισμός αποσύνθεσης των κοινοτήτων, καθώς καταργεί την έννοια του κοινωνικού δεσμού και της κοινής ευθύνης. Η αγορά και η οικονομία παύουν να είναι μέσα για την κοινότητα και μετατρέπονται σε αυτοσκοπό. Η απώλεια κοινωνικών σημασιών σημαίνει ότι οι άνθρωποι δεν ζουν πλέον με βάση κοινά ιδανικά ή πολιτισμικές αξίες, αλλά μόνο με γνώμονα την κατανάλωση και την ιδιοτέλεια.
Επιπλέον, ο Καστοριάδης υποστηρίζει ότι ο καπιταλισμός δεν περιορίστηκε στο να αλλάξει την οικονομική σφαίρα — έχει προχωρήσει και στο θεσμικό επίπεδο: έχει καταστήσει την αγορά ως το παντοδύναμο θεσμό, εδραιώνοντας την ιδέα ότι κάθε κοινωνικό πεδίο πρέπει να ρυθμίζεται από τις λογικές της “αποδοτικότητας” και του “κόστος–οφέλους”. Η αγορά δεν είναι πλέον απλώς ένας οικονομικός θεσμός, αλλά ένας κυρίαρχος κοινωνικός μηχανισμός που καθορίζει τις αξίες μας.
Τέλος, η κριτική του Καστοριάδη δεν περιορίζεται στο τι «είναι λάθος» στον καπιταλισμό, περιλαμβάνει και την πρόταση ενός εναλλακτικού προτύπου: μιας κοινωνίας όπου η «αυτονομία» δεν είναι ένα ατομικό δικαίωμα, αλλά μια συλλογική διαδικασία. Μια κοινωνία στην οποία τα άτομα δεν είναι μόνο καταναλωτές, αλλά δημιουργοί νόμων και κοινών πρακτικών. Με βάση αυτή την ιδέα, ο Καστοριάδης οραματίζεται μια θεμελιώδη αλλαγή, όχι μόνο στην οικονομία, αλλά στην ίδια την ταυτότητα της κοινωνίας.
